Hồi đầu tháng 5, khi Trung Quốc ngang ngược kéo giàn khoan Hải Dương 981 vào vùng biển Việt Nam bất chấp sự phản đối của Hà Nội và sự lên án của cộng đồng quốc tế, nhiều chuyên gia vẫn không hiểu tại sao Trung Quốc lại hành xử một cách hung hăng như vậy trên Biển Đông và biển Hoa Đông.
Câu hỏi họ đặt ra là Bắc Kinh hy vọng sẽ đạt được điều gì thông qua việc hăm dọa, dồn ép các quốc gia láng giềng và hủy hoại ổn định trong khu vực bằng hành động “hung hăng, khiêu khích” của mình trên Biển Đông và biển Hoa Đông.
Giáo sư Hugh White tại Viện Nghiên cứu Chiến lược, Đại học Quốc gia Úc đã tìm cách lý giải hành động của Trung Quốc: Bắc Kinh đang tìm cách xây dựng cái mà Chủ tịch Tập Cận Bình gọi là “một mô hình mới của quan hệ nước lớn” trong khu vực.
Để hiểu được mục đích của Bắc Kinh trong các hành động ngang ngược trên, chúng ta phải biết rằng trong “mô hình mới” này, Tập Cận Bình muốn Trung Quốc thể hiện được quyền lực và ảnh hưởng đối với khu vực châu Á nhiều hơn những gì họ đã làm trong vài thế kỷ qua.
Theo quan niệm của người Trung Quốc, “một nước không thể có hai vua”, bởi vậy khi quyền lực và ảnh hưởng của Trung Quốc tăng lên, vị thế của người Mỹ trong khu vực phải giảm xuống. Đó chính là điều mà Tập Cận Bình và các lãnh đạo Trung Quốc đang tìm cách đạt được.
Lý do của việc Trung Quốc muốn xây dựng “mô hình mới” này vô cùng đơn giản. Họ biết rõ rằng vị thế của Mỹ ở châu Á được xây dựng dựa trên mạng lưới đồng minh và đối tác với các quốc gia trong khu vực, trong đó có nhiều láng giềng của Trung Quốc. Bắc Kinh
tin rằng việc làm suy yếu các mối quan hệ này là các dễ dàng nhất để tước đoạt quyền lực của Mỹ trong khu vực.
Và họ cũng hiểu rất rõ rằng, đằng sau sự hoa mỹ của những từ ngữ ngoại giao, nền tảng của quan hệ đồng minh và đối tác giữa Mỹ và các bạn bè châu Á chính là niềm tin tưởng rằng Mỹ có khả năng và ý chí để bảo vệ họ trước mối đe dọa đến từ Trung Quốc.
Thế nên cách dễ dàng nhất để Bắc Kinh làm suy yếu quyền lực Mỹ ở châu Á là làm xói mòn niềm tin này của các quốc gia trong khu vực. Và cách dễ nhất để đạt được điều đó là gây sức ép với các quốc gia này trong những vấn đề không liên quan trực tiếp đến lợi ích của Mỹ, chẳng hạn như những tranh chấp tại các khu vực mà Mỹ không cảm thấy bị đe dọa ngay lập tức.
Hạm đội 7 của Mỹ ở Thái Bình Dương
Bằng cách tạo ra sức ép trực tiếp tại các khu vực tranh chấp bằng cả tàu quân sự và tàu hải cảnh, Trung Quốc đang khiến các quốc gia láng giềng mong mỏi hơn về sự hậu thuẫn quân sự của Mỹ, đồng thời lại gây sức ép để Mỹ không muốn đưa ra sự ủng hộ này với quan ngại về nguy cơ đụng độ trực tiếp Mỹ-Trung.
Nói cách khác, bằng cách hăm dọa các bạn bè của Mỹ bằng nhiều biện pháp khác nhau, kể cả vũ lực, Trung Quốc đang đẩy Mỹ vào thế phải lựa chọn giữa việc bỏ rơi bạn bè ở châu Á hoặc phải đối đầu với Trung Quốc.
Bắc Kinh đang đánh cược rằng trước hai lựa chọn này, Mỹ sẽ phải lùi bước và không có động thái gì hỗ trợ đồng minh và bạn bè trong khu vực về mặt quân sự trước sức ép đến từ Trung Quốc. Điều đó sẽ làm suy yếu quan hệ đồng mình của Mỹ trong khu vực, từ đó hủy hoại quyền lực của Mỹ ở châu Á và tăng cường quyền lực của Trung Quốc.
Quan điểm này của Trung Quốc được thể hiện rất rõ trong các hành động gần đây của họ.
Ngay sau khi Tổng thống Mỹ Barack Obama tuyên bố về chính sách “xoay trục châu Á”, Trung Quốc đã tìm cách thử thách quyết tâm ủng hộ đồng minh của Mỹ bằng cách gây sức ép cả trên bãi cạn Scarborough của Philippines và nhóm đảo Senkaku của Nhật Bản, hai đồng minh thân cận của Mỹ.
Trong cả hai khu vực tranh chấp này, Mỹ dường như có chiều hướng lùi bước trước sức ép quá lớn đến từ phía Trung Quốc. Tuy nhiên, trong chuyến công du châu Á gần đây, Tổng thống Obama lại thể hiện quyết tâm “xoay trục” châu Á bằng những lời lẽ quyết liệt rằng Mỹ sẽ bảo vệ đồng minh đến cùng trước mối đe dọa đến từ Trung Quốc.
